او برترین دختر امام کاظم (ع) دانسته شده و گفته‌اند در میان فرزندان امام کاظم (ع)، پس از امام رضا (ع) کسی هم‌پای معصومه نیست. در منابع تاریخی اطلاعات زیادی درباره زندگی‌نامه حضرت معصومه (س) از جمله تاریخ تولد و وفات وی ثبت نشده است.

درباره ازدواج او نیز اطلاعات چندانی در دست نیست، اما مشهور است که هرگز ازدواج نکرد.

معصومه و کریمه اهل‌بیت (س) لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم (ع) هستند. طبق حدیثی امام رضا (ع) از او با نام معصومه یاد کرده است.

حضرت معصومه در سال ۲۰۱ق به درخواست برادرش امام رضا (ع) و برای دیدار او از مدینه راهی ایران شد، اما در راه بیمار شد و به درخواست اهالی قم به آن شهر رفت و در خانه شخصی به نام موسی بن خَزْرَج اَشعری ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت.

جنازه وی در قبرستانی به نام بابِلان (حرم کنونی) دفن شد. سید جعفر مرتضی عاملی (درگذشت: ۱۴۴۱ق) بر این باور است حضرت معصومه (س) در ساوه مسموم و شهید شده است.

شیعیان فاطمه معصومه (س) را بزرگ می‌دارند، برای زیارت او اهمیت قائل‌اند و روایاتی درباره او نقل می‌کنند که از شفاعت وی برای شیعیان سخن گفته شده و بهشت پاداش زیارت او دانسته شده است. گفته شده پس از حضرت فاطمه (س) او تنها زنی است که از امامان برای او زیارتنامه روایت شده است.

اطلاعات کم درباره حضرت معصومه

به گفته ذبیح‌الله محلاتی در کتاب ریاحین الشریعه، اطلاعات چندانی درباره زندگی حضرت معصومه (س) در دست نیست؛ از جمله تاریخ تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و آیا پیش از شهادت امام رضا (ع) فوت کرده یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.

دودمان

فاطمه دختر امام کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع)، ملقب به معصومه است. شیخ مفید در کتاب الارشاد در میان دختران امام کاظم (ع) از دو دختر به نام‌های فاطمهٔ کبری و فاطمهٔ صغری نام برده، اما مشخص نکرده کدام یک حضرت معصومه است.

ابن جوزی از علمای اهل‌سنت در قرن ششم قمری، به چهار دختر به نام فاطمه در میان دختران امام کاظم اشاره کرده، اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدام‌یک بوده، سخن نگفته است.

به‌ گفته محمد بن جریر، نویسنده دلائل‌الامامه، مادر حضرت معصومه، نجمه‌خاتون نام دارد که مادر امام رضا (ع) نیز هست.

تاریخ تولد و وفات دختر امام موسی کاظم (ع)

در منابع قدیمی شیعه، تاریخ ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. به‌گفته رضا استادی، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد.

در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه (س) ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات او ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتاب‎ها راه یافته است؛ اما برخی از علما مانند آیت‌الله مرعشی نجفی، آیت‌الله شبیری زنجانی، رضا استادی و ذبیح‌الله محلاتی با این نظر شاه عبدالعظیمی مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.

در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران روز اول ذی‌القعده به عنوان روز دختر نام گذاری شده است.

لقب‌ها

معصومه و کریمه اهل‌بیت (س) لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم (ع) اند. گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به امام رضا (ع) اخذ شده است. در این روایت که در زاد المعاد، نوشته محمدباقر مجلسی آمده است، امام رضا (ع) از او با نام معصومه یاد کرده است.

فاطمه معصومه (س) را امروزه «کریمه اهل‌بیت» هم می‌خوانند. [۱۶]می‌گویند این لقب به خوابی مستند است که سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت‌الله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از ائمه (ع) حضرت معصومه را کریمه اهل‌بیت خوانده است.

ازدواج

به نوشته کتاب ریاحین الشریعه، معلوم نیست که حضرت معصومه (س) ازدواج کرده است یا نه و اینکه فرزند داشته است یا خیر؛ البته مشهور است که حضرت معصومه (س) هرگز ازدواج نکرده است و دلایلی هم برای ازدواج نکردن وی ذکر شده است؛ ازجمله گفته‌اند: او به این جهت که همتایی برایش پیدا نشد، ازدواج نکرد.

همچنین یعقوبی، تاریخ‌نگار قرن سوم هجری، نوشته است: امام کاظم (ع) وصیت کرده بود که هیچ‌یک از دخترانش ازدواج نکنند؛ اما به این سخن اشکال کرده‌اند که چنین سفارشی در وصیت‌نامه‌ای که کُلینی در کتاب الکافی از امام کاظم (ع) نقل کرده، نیامده است.

برخی از محققان نیز ازدواج نکردن حضرت معصومه (س) و خواهرانش را شدت اختناق حکومت عباسیان به‌ویژه هارون و مأمون دانسته‌اند.

سفر به ایران، ورود به قم و درگذشت

بر پایه کتاب تاریخ قم، حضرت معصومه در سال ۲۰۱ق برای دیدار برادرش امام رضا (ع) از مدینه راهی ایران شد.

بر اساس نقلی که باقر شریف قَرَشی تاریخ‌پژوه شیعه، از کتاب «جوهره الکلام فی مدح الساده الاعلام» آورده، دلیل مسافرت حضرت معصومه (س) به ایران نامه‌ای بود که امام رضا (ع) برای وی فرستاده بود و در آن از او خواسته بود به نزدش در خراسان برود.

امام رضا (ع) در آن زمان، ولی عهد مأمون، خلیفه عباسی، بود و در خراسان سکونت داشت. حضرت معصومه در میان راه بیمار شد و درگذشت.

به باور سید جعفر مرتضی عاملی، حضرت معصومه (س) در ساوه مسموم و شهید شده است.

درخصوص علت رفتن او به قم دو گزارش وجود دارد: طبق گزارش نخست، وی در ساوه بیمار شد و از همراهانش خواست او را به قم ببرند.

بنابر گزارش دوم که نویسنده تاریخ قم آن را درست‌تر دانسته، خود قمی‌ها از او خواستند به قم برود.

حضرت معصومه در قم در خانه شخصی به نام موسی بن خَزْرَج اشعری ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت.

جنازه او را در قبرستانی به نام بابِلان (حرم کنونی) دفن کردند.

آل سعد بر سر دفن آن حضرت دچار اختلاف شدند. سرانجام تصمیم گرفتند قادر، خادمی که پیرمردی صالح بود مراسم خاک سپاری را انجام بدهد؛ اما ناگهان دو سوارِ نقاب پوش از سوی بیابان هویدا شدند، به سرعت نزدیک آمدند و بر او نماز گزاردند و جنازه را به خاک سپردند؛ پس از پایان مراسم تدفین، آن دو نقاب‌پوش بدون آنکه با کسی حرف بزنند، سوار بر اسب شده و از آنجا دور شدند.

از فاضل لنکرانی (درگذشت: ۱۳۸۶ش) نقل شده است که بعید نیست این دو سوار از امامان بوده باشند.

جایگاه نزد شیعیان

کاشی‌کاری معرق متعلق به حرم حضرت معصومه. امام رضا (ع): هر کس او (حضرت معصومه) را با شناخت از جایگاهش زیارت کند، بهشت برای اوست.

علمای شیعه جایگاه والایی برای فاطمه معصومه قائل‌اند و روایاتی درخصوص منزلت او و اهمیت زیارتش نقل می‌کنند. علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار به حدیثی از امام صادق (ع) پرداخته که طبق آن، تمام شیعیان حضرت با شفاعت حضرت معصومه (س) به بهشت وارد می‌شوند.

در فرازی از زیارتنامه فاطمه معصومه هم به دلیل مقام و جایگاه او نزد خداوند، از وی درخواست شفاعت شده است.

محمدتقی شوشتری در قرن چهاردهم شمسی، در قاموس الرجال نوشته است: در میان فرزندان فراوانِ امام کاظم (ع)، پس از امام رضا (ع) کسی هم‌پای معصومه نیست. شیخ عباس قمی هم او را برترینِ دختران موسی بن جعفر (ع) دانسته است.

وی همچنین حضرت معصومه را از امام‌زاده‌هایی می‌داند که هم جلیل‌القدر است و قطعاً از فرزندان امام کاظم (ع) است و هم قطعا در همین حرم و مکان مدفون است.

برپایه روایاتی که از امام صادق (ع)، امام کاظم (ع) و امام جواد (ع) نقل شده است، بهشت، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام کاظم (ع) را زیارت کند؛ البته در برخی روایات، پاداش بهشت برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زیارت کند.

عبدالله جوادی آملی از مراجع تقلید:

از زیارت‌نامه حضرت معصومه برمی‌آید که وجود مبارک کریمه اهل‌بیت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) در سلسله جلیله انبیا و اولیا قرار دارد یعنی وقتی سلسله انبیا واولیای الهی (علیهم السلام) به پایان رسید و نوبت به شاگردان ممتاز و اصحاب خاص ائمه رسید، وجود مبارک فاطمه معصومه (سلام الله علیها) به‌عنوان یکی از شاگردان نمونه و یکی از اصحاب خاص ائمهٴ (علیهم السلام) است و وارث همان معارف است. این کریمه اهل‌بیت طهارت، معرفت، زهد، عبادت، علم، عقل و سائر ملکات نفسانی را در اثر شاگردی ائمّه (علیهم السلام) و صحابت ائمه (علیهم السلام) به دست آورده است.

آستانه مقدس حضرت معصومه

بر مدفن فاطمه معصومه در قم، ابتدا سایبان و سپس قُبّه‌ای بنا کردند. این مدفن به‌تدریج به‌اندازه‌ای گسترش یافت که امروزه بعد از آستان قدس رضوی، باشکوه‌ترین و مشهورترین آرامگاه ایران است. آستانه فاطمه معصومه، از حرم حضرت معصومه، ساختمان‌ها، موقوفات و تشکیلات اداری وابسته به آن تشکیل شده است که بیشترشان در شهر قم قرار گرفته‌اند.

فیلم سینمایی اخت الرضا

فیلم سینمایی اُخْت‌ُالرضا روایتگر سفر حضرت معصومه (س) از مدینه به قم است. این فیلم در ۲۴ ربیع‌الاول ۱۴۴۵ق برابر با ۱۸ مهر ۱۴۰۲ش در قم اکران شد.

منبع : حوزه نت، ویکی فقه

انتهای پیام/